انواع استرس و تعریف استرس مثبت سودمند و استرس منفی- درس ۱

مجموعه مقالات علمی روانشناسی ترجمه شده توسط بخش علمی-پژوهشی تارنمای ایبوم، درباره‌ی فشار روانی یا استرس شامل ۹ درس همراه با فیلم آموزشی و دوبله و تهیه شده توسط بخش علمی-آموزشی تارنمای ایبوم است که در اختیار شما قرار می‌گیرد. درس اول از فصل اول به صورت رایگان در اختیار شما قرار می‌گیرد. همچنین می توانید برای مشاهده و خواندن دیگر درس‌ها کلیک کنید- درس ۲: واکنش به استرس ، آثار جسمی و روش های مقابله با آن – درس ۳: سازگاری با استرس یا تعادل حیاتی و هم ایستایی در هنگام فشار روانی

درس یکم: انواع استرس

فهرست مطالب درس نخست که شامل ۸ بخش است که در زیر می‌توانید آن را مشاهده کنید:

تعریف استرس و تأثیر آن بر سلامت کلی.
معرفی انواع گونه‌های استرس.
استرس مثبت چیست.
پریشانی یا استرس منفی چیست.
نمونه استرس مثبت: جنگ یا گریز.
چکیده‌ی درس نخست.
آزمون درس نخست.
پاسخ‌های آزمون درس نخست.

تعریف استرس و تأثیر آن بر سلامت کلی

فشار روانی[۱]، پریشانی[۲]، استرس مثبت[۳]: حتی فکر کردن به این اصطلاحات می‌تواند اضطراب‌آور باشد. اما نگران نباشید، این درسْ با معنا کردن آن‌ها و ارائۀ مثال‌های متعدد، ذهن شما را به آرامش می‌رساند. شما پیش از هر چیز باید این سه گزینه را بشناسید و برای آن ها نمونه های ساده در اختیار داشته باشید تا در آینده و طبق درس های بعدی، بتوانید با آن ها به بهترین شیوه روبرو شوید. پس در ادامه به معرفی انواع فشار روانی خواهیم پرداخت. در اینجا واژه‌های پارسی «فشار روانی» یا «دلهره» برابر ( معادل پارسی ) با واژه‌ی استرس در نظر می‌گیریم.

انواع گونه‌های استرس

در پایان این درس قرار است به پرسش‌هایی دربارۀ آن‌چه مطرح می‌شود پاسخ دهید. این امتحان قطعاً کمی دلهره به شما وارد خواهد کرد؛ امیدواریم این میزان اندک باشد. فشار روانی گاهی ممکن است برای فرد مفید واقع شود، در حالی که برخی از انواع آن می‌توانند ضرر برسانند. فعلاً بیایید ببینیم اصلاً استرس چیست ، فشار روانی چگونه است، و چرا وجود دارد.

تعریف استرس : فشار روانی یا همان استرس پاسخی روانی و جسمانی است به هرگونه اخلال ، نیاز ، تحریک ، یا تغییر در زندگی. فشار روانی مضر ، که در نتیجۀ اتفاق‌های ناخوشایند روی می‌دهد و کیفیت زندگی را پایین می‌آورد، پریشانی نامیده می‌شود. در مقابل به گونه‌ای از فشار روانی که کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد، دلهره مفید یا استرس مثبت می‌گویند. پریشانی به افسردگی[۴] می‌انجامد، اما دلهره مثبت می‌تواند موفقیت به همراه آورد.

استرس مثبت چیست ؟

از آن‌جا که مرتباً می‌شنویم که استرس چقدر برای‌مان بد است، بسیار احتمال دارد شما در مورد این‌که [انواعی از آن] می‌تواند مفید باشد کمی تردید داشته باشید. اما فشار روانی همواره آسیب رسان نیست؛ برای نمونه استرس مثبت می‌تواند از این موارد ناشی شود:

شرکت در مسابقۀ ورزشی مورد علاقه‌تان
انتظار فرود تِرن هوایی‌ای که سواری‌اش برای‌تان لذت‌بخش است
عاشق شدن
بچه‌دار شدن
ازدواج کردن
انتظار دریافت یک کالای جدید خریداری شده مثل اینورتر خودرو و اطمینان از کارکرد آن

فشار روانی مثبت اصولاً از شرکت کردن در یک تجربۀ لذت‌بخش یا انتظارِ چنین تجربه‌ای برمی‌آید. این گونه‌ی مثبت عملکرد و انگیزۀ ما را ارتقا می‌دهد و می‌تواند هیجان بیافریند. آغاز یک کار تازه ممکن است استرس‌زا باشد، ولی استرس مثبت می‌تواند موجب اراده و خواستِ موفقیت و مؤثر بودن شود، و همچنین انگیزۀ بهتر کار کردن ایجاد کند.

استرس مثبت نوعی استرسِ قابل کنترل است و شما را آشفته[۵] نمی‌کند. به‌علاوه، برخلاف بعضی از انواع دیگرِ فشار روانی برای طولانی‌مدت باقی نمی‌ماند. این گونه از فشار روانی ( نوع مثبت ) اگر خیلی کم باشد، زندگی ممکن است کسالت‌بار شود. در حالی که مقدار خیلی زیادش می‌تواند سلامتی را به خطر بیندازد؛ چنان‌که معتادان به آدرنالین با انجام پی‌درپیِ کارهایی نظیر چتربازی یا پرش از ارتفاع، همواره در جست‌وجوی این گونۀ لذت‌بخش استرس هستند.

استرس منفی یا پریشانی

حالا حتماً متوجه شده‌اید که عامل پریشانی، گرفتار شدن در موقعیت‌های ناخوشایند یا پیش‌بینیِ وقوع آن‌هاست، انواع دلهره منفی نظیر این موارد است:

مرگ یکی از نزدیکان
از دست دادن شغل در مشاغل گوناگون
مشکلات و دعاوی حقوقی ( طلاق یک طرفه یا طلاق توافقی ، دعاوی خانواده مهریه یا…) یا مالی
جراحت یا مورد بدرفتاری واقع شدن

برخلاف فشار روانی نوع مثبت، این نوع فشار روانی منفی:

اضطراب[۶] ایجاد می‌کند، بنابراین ناخوشایند است؛
به احساس آشفتگی و ناتوانی در چیره شدن بر مشکلات منجر می‌شود؛
عملکرد کلی فرد را در کار و زندگی مختل می‌کند؛
می‌تواند سلامت روانی و جسمانی را دچار مشکل کند؛
ممکن است کوتاه‌مدت یا بلندمدت باشد.

چنان‌که اشاره شد، پریشانی، به‌ویژه در بلندمدت، می‌تواند انبوهی از مشکلات روانی و جسمانی به بار بیاورد. این مسائلْ عواقبی همچون بیماری‌های قلبی و اختلالات مربوط به خواب خواهد داشت. در یکی از درس‌های آینده پیامدهای پریشانی را مفصلاً شرح خواهیم داد.

مثال استرس مثبت جنگ یا گریز

البته حتی یک اتفاقِ بالقوه ناخوشایند که موجب فشار روانی می‌شود، می‌تواند در کوتاه‌مدت آسیب‌رسان نباشد. نمونۀ برجستۀ این امر، «واکنش جنگ یا گریز»[۷] است. این پاسخ است از طرف ما به یک موضوع دلهره آور، جهت آماده کردن بدن برای درگیر شدن یا فرار کردن از وضعیت.

این نوع واکنش بدن به دلهره‌ی ایجاد شده بسیار سریع عمل می‌کند. «واکنش جنگ یا گریز» خون‌رسانی به اندام‌ها و بافت‌های غیرضروری را قطع می‌کند و ذخایر مهم بدن را به سوی اعضایی مانند قلب، شش‌ها، شریان‌های خاص خون، و ماهیچه‌ها متمرکز می‌سازد تا کمک کند فردْ قدرت و انرژی لازم را برای درگیری نیرومندانه و پرتوان، یا فرار کردن با حداکثر سرعت ممکن، به دست آورد.

یک مثال خوب برای این موضوع: اگر برای پیاده‌روی به جنگل بروید و ناگهان خرسی برابرتان ظاهر شود، بدون این‌که لحظه‌ای بیندیشید واردِ این واکنش غریزی و ابتدایی به این دلهره خواهید شد تا هر کاری از دست‌تان برمی‌آید بکنید که از حملۀ احتمالی خرس جان سالم به در ببرید.

چیکده درس نخست

واقعاً امیدوارم هرگز در چنان موقعیتی گیر نکنید، زیرا بسیار وحشتناک و استرس‌زاست. موضوع دلهره واکنشی روانی و جسمانی است به هرگونه اخلال، نیاز، تحریک، یا تغییر در زندگی، اعم از واقعی یا تخیلی. استرس مضر، که در پی وقایع ناخوشایند پدید می‌آید و کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد پریشانی خوانده می‌شود. در مقابل، استرس مفید، که آن را دلهره‌ی مثبت نامیدیم، کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد.

فشار روانی مثبت می‌تواند در اثر اتفاق‌های خوشایندی مثل شرکت در مسابقه‌ای که به آن علاقه‌مند هستیم، یا بچه‌دار شدن پدید آید. این نوع مثبت انگیزه ایجاد می‌کند، عملکرد را ارتقا می‌بخشد، احساس هیجان می‌آفریند، و قابل کنترل و مدیریت است. برعکس، پریشانی اضطراب‌زاست و ممکن است احساس آشفتگی و ناتوانی در چیره شدن بر شرایط به فرد بدهد. همچنین عملکرد را مختل می‌کند و به مشکلات روانی و جسمانی منتهی می‌شود.

پریشانی می‌تواند از عوامل گوناگونی مانند از دست دادن دوست یا شغل پدید آید. یک شکل ویژۀ پریشانی که می‌تواند جان آدم را نجات دهد «واکنش جنگ یا گریز» است. این پاسخ به استرسْ بدن را برای مقابله یا فرار از موقعیتی مانند حملۀ خرس آماده می‌سازد.

[۱]. stress

[۲]. distress

[۳]. eustress

[۴]. depress

[۵]. overwhelm

[۶]. anxiety

[۷] . fight or flight response

برچسب ها